Θα επικεντρωθούμε στο πρώτο κομμάτι. Επιστημονικός σκεπτικισμός (scientific skepticism) σημαίνει ότι η εκτίμηση ενός ισχυρισμού γίνεται με βάση το εαν είναι διαψεύσιμος και επαληθεύσιμος (falsifiable and verifiable), και προτείνεται η απόρριψη ισχυρισμών οι οποίοι βασίζονται σε αναξιόπιστα στοιχεία και στην πίστη.
Το ζήτημα με την πίστη είναι πιο σαφές και από αστυνόμο με ρόπαλο. Το ότι έχουμε πίστη σε κάτι σημαίνει ότι βασιζόμαστε μόνο στο οτι θέλουμε να είναι αλήθεια . Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να θεωρηθεί τεκμήριο για οτιδήποτε και δεν έχει καμία αποδεικτική ισχύ. Μια βόλτα έξω από οποιαδήποτε ψυχιατρική κλινική μπορεί να μας πείσει για το γεγονός αυτό! Είναι απλή λογική ότι όσο και να πιστεύω κάτι, αυτό δεν το κάνει αληθινό. Μάλιστα, και ολόκληρος ο πλανήτης να πιστεύει κάτι, ισχύει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Είναι θέμα ποιότητας και όχι ποσότητας ή λαικιστήν, είναι θέμα χρήσης όχι μήκους.
Δεν χρειάζεται να πω πολλά πράγματα για την πίστη, οπότε απλά θα θυμηθώ κάποια τα οποία συνάντησα κατα καιρούς:
Ο Richard Dawkins επισημαίνει πως η πίστη(faith) είναι το να πιστεύεις(belief) κάτι χωρίς στοιχεία. Είναι η στάση του να μην σκέφτεσαι. Μια πρακτική η οποία υπονομεύει την κατανόηση του φυσικού κόσμου και επιτρέπει σε οποιονδήποτε να ισχυρίζεται διάφορα για την πραγματικότητα βασισμένος σε προσωπικές του σκέψεις και πιθανά διαστρεβλομένες αντιλήψεις οι οποίες δεν μπορούνε να ελεγχθούν, δεν μπορούνε να κάνουνε βάσιμες και συνεπής προβλέψεις και δεν υποχρεούνται να κριθούνε από άλλους.(Ο Dawkins λέει peer review, μια διαδικασία κατά την οποία η εργασία σου δημοσιοποιείται σε άλλα άτομα από σχετικούς τομείς τα οποία θα δώσουν την εκτίμηση τους και θα την κρίνουν. Συνήθως αυτή η διαδικασία είναι πολύ αυστηρή, σαν γερμανίδα δασκάλα...Και έχεις και επιστήμονες σαν κακές κουτσομπόλες να σχολιάζουν και να κριτικάρουν την δουλειά σου, μονόδρομος για κρίση μέσης ηλικίας...Πολύ δύσκολα πράγματα, για αυτό τα αφήνουν στους επιστήμονες)
Ο Carl Sagan λέει πως η πίστη είναι το να πιστεύεις στην απουσία στοιχείων(όπως και ο Dawkins). Προτείνει ότι το να πιστεύουμε κάτι όταν δεν υπάρχουνε στοιχεία που να το επιβάλλουν είναι λάθος. Η κρίσιμη ίδεα, προσθέτει, είναι να μην πιστεύουμε κάτι χωρίς τέτοια στοιχεία, και αν το σύμπαν δεν συμφωνεί με τις προδιαθέσεις μας, τότε έχουμε υποχρέωση να συμμορφωθούμε με το πως το σύμπαν πραγματικά υφίσταται.
Και τέλος στα λόγια του διάσημου συγγραφέα Bertrand Russell, "Where there is evidence, no one speaks of 'faith'. We do not speak of faith that two and two are four or that the earth is round. We only speak of faith when we wish to substitute emotion for evidence."
- "Όπου υπάρχουνε στοιχεία, κανείς δεν μιλάει για πίστη. Δεν μιλάμε για την πίστη του ότι 2+2 κάνει 4, ή ότι η γη είναι στρογγυλή. Μιλάμε για πίστη μόνο όταν θέλουμε να βάλουμε το συναίσθημα ως υποκατάστατο στοιχείων"
Όμως τι ακριβώς είναι τα αναξιόπιστα στοιχεία. Πότε ένα στοιχείο θεωρείται επαρκές/αξιόπιστο? Τι γίνεται με τις μαρτυρίες?
Όσον αφορά τις μαρτυρίες, η επιστήμη της Ψυχολογίας παρουσιάζεται επιβλητική. Παλιά θεωρούσαν ότι τα πράγματα τα οποία βλέπουμε και αισθανόμαστε είναι άμεσο προϊον αυτού που πραγματικά υπάρχει. Όμως σήμερα γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος είναι πολυ πρόθυμος να γεμίσει τα κενά για μας. Για παράδειγμα πάρχουν περιπτώσεις μαζικής υστερίας, όπου πολλά άτομα πιστεύουνε ότι παθαίνουνε μαζι το ίδιο πράγμα, είτε αυτό είναι ασθένεια, είτε ένα θαύμα στο οποίο παρευρέθησαν. Αυτά είναι well-documented(τεκμηριωμένα) στην επιστημονική κοινότητα (στα πεδία της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής).
Άλλο ένα μικρό θέμα πριν αναφερθούμε στα στοιχεία είναι το spontaneous remission...Είναι η απρόοπτη ίαση μιας ασθένειας(συνήθως αναφερόμαστε σε καρκίνο) που κατά τα άλλα είχε κακή εξέλιξη. Πάνω σε αυτό το ζήτημα πρέπει να πούμε ότι η επιστήμη ακόμα δεν έχει φτάσει σε κάποια τελική απάντηση. Κάποιοι προτείνουν ορμονικές επιδράσεις ενώ άλλοι προτείνουν άλλους μηχανισμούς(το ανοσοποιητικό σύστημα είναι επίσης ένας ύποπτος). Το παράξενο όμως είναι το εξής:
1) Κάποιοι καρκίνοι είναι πιο πιθανό να "αυτοϊαθούν" από άλλους(π.χ. μελάνωμα ,πιο έυκολα απο καρκίνωμα)
2)Οι επιστήμονες λένε ότι σε κάθε περίπτωση , σχεδόν όλοι ασθενείς χαίρουν ιατρικής βοήθειας η οποία δεν μπορεί να αγνοηθεί εντελώς
3) Μικροί όγκοι είναι πολύ πιο πιθανό να αυτοϊαθούν...Το 22% των καρκίνων μαστού αυτο-ιάθηκαν σε μια προσεχτικά κατασκευασμένη μελέτη
4) Πάρα πολλές περιπτώσεις αυτοϊασης συνέβησαν μετά από μια μόλυνση που προκάλεσε πυρετό. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μην είναι μια απλή σύμπτωση , αλλά ότι υπάρχει μια αιτιώδης σχέση μεταξύ των δύο γεγονότων.
Οπότε αν η εναλλακτική είναι ότι ο θεός ή κάποια μυστήρια δύναμη βοηθάει τους ανθρώπους να ιαθούν, τότε από ότι φαίνεται η ίαση έχει πιο πολύ να κάνει με τον ίδιο τον καρκίνο παρά με τον shamano που έρχεται να διώξει το κακό πνεύμα...
Όταν λοιπόν μας λένε ότι οι επιστήμη σηκώνει ψηλά τα χέρια δεν είναι καθόλου ειλικρινείς. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η επιστήμη δεν έχει φτάσει σε ένα μοναδικό συμπέρασμα και θέλει να κάνει και άλλα πειράματα για να καταλήξει με μεγαλύτερη σιγουριά κάπου. Αυτό το επιχείρημα (είτε στην μορφή ότι η επιστήμη έχει κάνει λάθος στο παρελθόν, είτε ότι τώρα δεν ξέρει την απάντηση) χρησιμοποιείται για να ενισχύσει τις θέσεις αυτών που θέλουν να προωθήσουν τις δικές τους θεωρίες. Όμως και αυτό είναι λογικό σφάλμα, διότι για να ισχύει μια θέση χρειάζονται στοιχεία , και όχι έλλειψη στοιχείων. Επιπλέον, η επιστήμη έχει την καλύτερη απάντηση, οπότε ακόμα και αν κάνει λάθη, είναι σαφώς πιο πιθανό να είναι σωστή απ'ότι οι ισχυρισμοί του καθενός(διότι έχει περάσει όλους τους ελέγχους που παρουσιάζονται σε αυτό το κείμενο). Η επιστήμη έχει την καλύτερη δυνατή εξήγηση για τα πράγματα που μελετά απλά επειδή κάθε τι που μελετάται με σωστό τρόπο αποτελεί επιστήμη. Αυτό το εγγυάται η επιστημονική μέθοδος.
Και τώρα ας αναφερθούμε σε στοιχεία!
Όταν κάποιος λέει ότι είδε UFO αυτό είναι αποδεικτικό στοιχείο...η μήπως όχι?
Η Scully από X-files μπορεί να έλεγε ότι μερικοί άνθρωποι έχουν πολύ φαντασία. Κυρία scully είστε πολύ ευγενικιά. Είναι παλαβοι!!!
Τα στοιχεία για να είναι πειστικά πρέπει να έχουνε κάποια χαρακτηριστικά. Και αυτά τα χαρακτηριστικά είναι πολύ συγκεκριμμένα! ...ο περισσότερος κόσμος φαίνεται πρόθυμος να υποθέσει ότι δεν υπάρχει τίποτα βέβαιο σε αυτόν τον κόσμο, οπότε το αν θα πιστέψει τις ψευτοεπιστημονικές αστρολογικές βλακείες που του προτείνει η μενεγάκη ή τα γεωλογικά ευρήματα της εξέλιξης είναι θέμα προσωπικής άποψης...λάθος
Και είναι περίεργο το πως το ανθρώπινο πνεύμα έχει κάνει τέτοια πρόοδο, ενώ οι μάζες από κάτω αρνούνται πεισμωτικά να ανοίξουν το αυτί τους και να ακούσουν. Ξύλινα αυτιά!
Το μέτρο με το οποίο συγκρίνουμε οποιδήποτε στοιχείο είναι το κατά πόσο μπορεί να αποδειχθεί λάθος. Κάποιος μπορεί να λέει ότι είδε τον θεό, αλλά ανεξάρτητα με το πόσο αληθινή μπορεί να φαντάζει η ιστορία, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αποδειχθή λάθος, και ένα τέτοιο στοιχείο είναι πιο άχρηστο και από μπανανόφλουδα. Δεν μπορείς να στηρίξεις ισχυρισμούς πάνω του (όπως και στην μπανανόφλουδα διότι θα γλιστρίσουν)
Ολόκληρα θέματα που απασχολούν κόσμο βασίζονται σε ισχυρισμούς οι οποίοι δεν είναι διαψεύσιμοι. Απαγωγές από UFO , αστρολογία, creationism (η θεωρία ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από έναν θεό, συνήθως με καθολικές βλέψεις τύπου "η γη είναι 6000" ετών et cetera) είναι όλα τέτοιοι ισχυρισμοί και δεν χαίρουν καθόλου των ίδιων δικαιωμάτων στην αλήθεια που απολαμβάνει η επιστήμη(φυσική, βιολογία κτλπ και οι συγκεκριμμένες θεωρίες όπως η ειδική σχετικότητα του Αϊνστάιν ή η εξέλιξη του Δαρβίνου). Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι αρχικά, όσο πιο περίεργος είναι ο ισχυρισμός τόσο πιο πολλά πρέπει να είναι και τα στοιχεία που τον στηρίζουν, και δεύτερον, πρέπει να μπορεί να αποδειχτεί λάθος , αλλιώς δεν έχει καμία πρακτική αξία...ούτε ο ισχυρισμός ούτε τα στοιχεία. Χωρίς να μπορεί κάτι να επαληθευτεί και χωρίς να μπορεί κάτι να αποδειχτέι λανθασμένο, δεν έχει αξιοπιστία. Θαύματα που δεν μπορούν να αναπαραχθούν, μαρτυρίες που δεν μπορούν να εξακριβωθούν, θεωρήσεις και κυήματα τις φαντασίας όλα ανήκουν στην ίδια κατηγορία της διαστρέβλωσης αν μη τι άλλο της αλήθειας και δεν μπορούν να ανήκουν στο λεξιλόγιο ενός σύγχρονου μορφωμένου ανθρώπου.
Σχετικά με το ζήτημα αυτό, έχουμε ένα κίνημα, το Brights movement που ξεκίνησε από τους Paul Geisert και Mynga Futrell το 2003 και αφορά την νατουραλιστική κοσμοθεωρία, η οποία με λίγα λόγια είναι ελεύθερη από προκαταλήψεις, δεσιδαιμονίες και γενικά υπερφυσικές και μυστικιστικές θεωρήσεις του κόσμου μας. Άτομα που προωθούν αυτές τις ιδέες με πολύ ωραίο τρόπο είναι οι Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Sam Harris, Daniel Denett και Carl Sagan σε ομιλίες τους στο youtube. New Atheism, όρος του Wired περιοδικού, εφαρμόζεται στην ονομασία έξι βιβλίων στην περίοδο 2004-2008 από πέντε συγγραφείς (Sam Harris, Daniel C. Dennett, Richard Dawkins, Victor J. Stenger και Christopher Hitchens) και είναι σημείο ορόσημο για την ανθρώπινη σκέψη του νέου αιώνα (και όπως μάλλον καταλάβατε αφορά τον αθεϊσμό)
Πριν κλείσω να αναφέρω τον James Randi ο οποίος δίνει 1.000.000 $ σε όποιον καταφέρεις και αποδείξει ότι έχει οποιαδήποτε μεταφυσική δύναμη, εντός συμφωνημένων από πριν συνθηκών. Ακόμα κανείς δεν το έχει πάρει. Και αυτό διότι ο Randi επιβλέπει προσωπικά όλη την διαδικασία ( υπάρχουν video στο youtube) και τους έχει ξεσκεπάσει όλους (τους τσαρλατάνους!). Πολλοί μιλάνε για το μεταφυσικό αλλά ας μην ξεχνάμε γιατί είναι μεταφυσικό. Είναι επειδή έχει το στοιχείο της μοναδικότητας. Άρα παραβιάζει το κριτήριο της επαληθευσιμότητας (δεν μπορεί να επαναληφθεί για να διαπιστώσουμε αν όντως ισχύει) και άρα είναι αντιεπιστημονικό. Αυτός είναι και ο λόγος που η παραψυχολογία κατηγορείται ως αντιεπιστημονικός κλάδος, διότι τα συμπεράσματα της σπάνια ακολουθούν τα κριτήρια που αναφέρθηκαν.
Ένα άρθρο από τον Carl Sagan είναι το παρακάτω, που πολύ ωραία συνοψίζει τα κύρια σημεία του κειμένου αυτού με ένα παράδειγμα.
[Dragon in my garage]
